თუ თქვენ უკრაინაში მიმდინარე მოვლენებს რუსული მედიასაშუალებებით თვალს აქტიურად ადევნებთ, მაშინ შეამჩნევდით, ან ისედაც გეცოდინებათ, რომ რუსულად “უკრაინაში” ითქმის “на Украине”, “ზე” თანდებულით და არა “ში”–თი. სახელმწიფოებთან მიმართებაში ზოგადი წესის მიხედვით, ყველა სხვა შემთხვევაში(გარდა კუნძულ–სახელმწიფოებისა) “ში”–თანდებული გამოიყენება. უკრაინა ერთადერთი გამონაკლისია. რუსები “ზე” თანდებულებს მხარეებისა და რეგიონების მიმართებით გამოიყენებენ, მაგალითად – “на Камчатке”, “на Краснадаре” და ა.შ.
რაღა თქმა უნდა, ამ გამონაკლისის წარმოქმნაში მთავარი როლი ეტიმოლოგიამ ითამაშა. სიტყვა უკრაინა წარმოქმნილია სიტყვა “украинный”–სგან ანუ, კიდეზე მყოფისგან. დალიას სასაუბრო ლექსიკონში(XIX საუკუნის შუა ხანები) სიტყვა “украинный” ასე არის განმარტებული – “Украйный, украинный, крайний, у краю, на краю чего находящийся; дальний пограничный, порубежный, что на крайних пределах государства. Украй, украйна, область с краю государства или крайняя. Ныне Украйной зовут Малую Русь (Малороссию)…” თუმცა, საინტერესოა, რომ მაშინაც კი რუსულ სასაუბრო მეტყველებაში უკრაინის, როგორც ქვეყნის მიმართ გამოიყენებოდა “ში” თანდებული. ამის გადასამოწმებლად საკმარისია, საძიებო სისტემებში იმდროინდელი კლასიკოსების ლექსები მონახოთ, სადაც უკრაინა იქნება ნახსენები:
Мазепы враг, наездник пылкий,
Старик Палей из мрака ссылки
В Украйну едет в царский стан…
ალექსანდრ პუშკინი.
როგორც ლინგვისტები აღნიშნავენ, “на Украине”–ს გამოყენება რუსულ სასაუბრო ენაში მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს დაიწყო, 1993 წელს, საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ კი, უკრაინულმა ხელისუფლებამ რუსებს მიმართა, რომ გამოეყენებინათ “В Украйне” და ამ საკითხზე დავაც სწორედ იქიდან იღებს სათავეს. თუმცა, ყველა მცდელობის მიუხედავად, ვერ მოხერხდა რუსულიდან “на Украине”–ს ამოძირკვა. ოფიციალურ დოკუმენტებში, მედიაში, თუ უბრალოდ საუბარში, ძირითადად სწორედ ამ უკანასკნელ ფორმას ვხვდებით.
თუმცა, იყო ერთი გამონაკლისიც: როდესაც 2001–2009 წლებში რუსეთის ელჩი უკრაინაში ვიქტორ ჩერნომირდინი იყო, ის ოფიციალურ დოკუმენტებში შემდეგნაირად იწოდებოდა – Чрезвычайный и Полномочный Посол Российской Федерации в Украине Виктор Черномырдин”. 2009 წლიდან მოყოლებული კი, რუსეთის საელოჩო ისევ “ზე” თანდებულზე გადავიდა.
ეს ყველაფერი ბევრს შეიძლება უბრალო ნიუანსად მოეჩვენოს, მაგრამ არავინ არ უნდა დააკნინოს ენის და ენობრივი სტრუქტურების მნიშვნელობა, რადგან ენა ის უმთავრესი ინსტრუმენტია, რომლითაც ჩვენ სამყაროს აღვიქვამთ(ამ შემთხვევაში კი, რუსული ენა ის ინსტრუმენტია, რომლის მეშვეობითაც რუსულად მოსაუბრე ადამიანი უკრაინაში მიმდინარე მოვლენებს აღიქვამს). მაგრამ ამავდროულად, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სწორედ ენის გამო ჩვენ იმავე სამყაროს აღქმაში შეზღუდულებიც ვართ:
“ენა მოიცავს ლიტერატურის მთელ სფეროს ისევე, როგორც ის ხაზი, რომელთანაც თავსი იყრის ცა და დედამიწა, და ადამიანისთვის ნაცნობი სამყარო საზღვრებს მოხაზავს. ენა იმდენად მასალის მარაგი როდია, რამდენადაც ჰორიზონტი, უფრო სწორად, იგი ერთდროულადაა ტერიტორიაცა და მისი საზღვრებიც,” – როლან ბარტი(“წერის ნულოვანი დონე”).
როდესაც ჩვეულებრივი ადამიანი, სტატისტიკური რუსი თუნდაც მექანიკურად, იყენებს რეგიონისადმი მისადაგებულ ფორმა “на Украине”–ს, დიდია შანსი, რომ მის ცნობიერებაში ამ ფორმამ ძალიან მცირე დაბრკოლება მაინც შექმნას უკრაინის სუვერენულ სახელმწიფოდ აღქმის დროს. უკრაინა თავისი ისტორიის უდიდესი ნაწილის განმავლობაში იყო კიდე, პროვინცია. ენასაც(თავისი მახასიათებლებითურთ) სწორედ ისტორია ქმნის. ამიტომაცაა ენობრივი ნორმების შეცვლა და დარღვევა ასეთი რთული.
ხოლო დღეს, როდესაც ევროკავშირთან ასოცირებაზე ვიქტორ იანუკოვიჩის უარმა ასიათასობით უკრაინელი “ევრომაიდანზე” გამოიყვანა. ისინი ამ ქმედებით არაპირდაპირად სწორედ ამ მყარი ენობრივი ნორმის დანგრევას ცდილობენ, ხოლო ის 20–წლიანი დავა თანდებულებზე გრძელდება – სად ცხოვრობენ უკრაინელები “на Украине” თუ “в Украине”?
ეს სურათი ასახავს სტატისტიკას, თუ რისთვის ვიყენებთ ჩვენ ტელევიზორს. ჩემი ტელევიზორი ახლაც, როცა მე ამ პოსტს ვწერ, ჩართულია და ზუსტად ამ წუთას დავიდ ლუიზმა ლევერკუზენს გაუტანა.
მარადმწვანე საძოვრები 